AIDS keşfi: Tarihte bazı günler vardır ki, insanlığın kolektif bilincine kazınır ve bilimin, toplumun ve sağlığın seyrini sonsuza dek değiştirir. 5 Haziran 1981, böyle bir gündü. Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC), yayımladığı haftalık raporunda (MMWR), daha önce nadir görülen ve genellikle bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde ortaya çıkan Pneumocystis carinii pnömonisi (PCP) vakalarında bir artış olduğunu bildirdi. Bu raporda, Los Angeles’ta beş genç eşcinsel erkekte görülen ve nedeni bilinmeyen bir bağışıklık sistemi yetmezliğine işaret eden vakalar açıklanıyordu. Bu, sonradan AIDS (Edinilmiş Bağışıklık Yetmezliği Sendromu) olarak adlandırılacak salgının ilk resmi tanımıydı. Bir felaketin sessiz çığlığıydı bu ve tıpta yepyeni bir çağın başlangıcı anlamına geliyordu.
AIDS: Gizemli Hastalık ve İlk Vakalar
1980’lerin başında doktorlar, özellikle Los Angeles, New York ve San Francisco gibi büyük şehirlerde, daha önce sağlıklı olan genç erkeklerde garip ve ölümcül hastalıkların ortaya çıktığını fark etmeye başlamıştı. Bu hastalıklar arasında nadir görülen bir cilt kanseri türü olan Kaposi Sarkomu ve daha önce bahsedilen Pneumocystis carinii pnömonisi gibi fırsatçı enfeksiyonlar vardı. Hastaların ortak özelliği, vücutlarının bağışıklık sisteminin bilinmeyen bir nedenle çökmesiydi. Bu durum, onları sıradan enfeksiyonlara karşı bile savunmasız hale getiriyordu. O dönemde hastalığa “Gay-Related Immune Deficiency” (GRID) adı verilmişti, zira ilk vakaların çoğu eşcinsel erkeklerdi. Ancak kısa süre sonra, hastalığın sadece eşcinsel erkekleri değil, uyuşturucu kullananları, hemofilileri ve Haiti kökenli bireyleri de etkilediği anlaşıldı. Bu, hastalığın bulaşma yollarının henüz tam olarak anlaşılamadığı karmaşık bir tablo çiziyordu.
Bilimsel Keşif ve Virüsün Tespiti
Hastalığın nedenini bulmak için dünya çapında hummalı bir bilimsel çalışma başladı. 1983 yılında, Fransız virolog Luc Montagnier liderliğindeki Pasteur Enstitüsü’nden bir ekip, lenf düğümlerinden izole ettikleri virüsü Lymphadenopathy-Associated Virus (LAV) olarak adlandırdı. Bir yıl sonra, Amerikalı bilim insanı Robert Gallo, AIDS’e neden olan virüsün Human T-lymphotropic Virus Type III (HTLV-III) olduğunu duyurdu. Sonunda, her iki virüsün de aynı olduğu ve bugünkü adıyla HIV (İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü) olarak bilindiği kabul edildi. HIV’in keşfi, hastalığın teşhisi, bulaşma yollarının anlaşılması ve tedavi geliştirme çabaları için kritik bir dönüm noktasıydı. Virüsün vücudun bağışıklık sistemi hücrelerine, özellikle T-hücrelerine saldırarak onları yok ettiği anlaşıldı, bu da vücudu enfeksiyonlara ve bazı kanser türlerine karşı savunmasız bırakıyordu.
Toplumsal Etki, Damgalama ve Aktivizm
AIDS salgını, sadece tıbbi bir kriz olmakla kalmadı, aynı zamanda derin toplumsal ve kültürel etkiler yarattı. Hastalığın ilk olarak eşcinsel erkekler arasında yaygınlaşması, birçok ülkede bu topluluğa yönelik damgalama ve ayrımcılığı artırdı. Bilgisizlik ve korku, yanlış bilgilendirmeyi ve önyargıyı körükledi. HIV ile yaşayan bireyler işlerinden atıldı, evlerinden çıkarıldı ve hatta aileleri tarafından dışlandı. Ancak bu zorlu dönemde, hastalar ve onların destekçileri, hakları için mücadele etmek ve farkındalık yaratmak üzere bir araya geldi. HIV/AIDS aktivizmi, o dönemde başlayan ve günümüze kadar uzanan güçlü bir hareket haline geldi. Sanatçılar, ünlüler ve sıradan vatandaşlar, hastalığın insani yüzünü göstermek ve bilimsel araştırmaları hızlandırmak için seslerini yükseltti. AIDS’e adanmış ilk uluslararası anıt olan AIDS Anıt Yorganı gibi projeler, kaybedilen hayatları onurlandırmak ve toplumu eğitmek için önemli bir rol oynadı.
Tedavi ve Gelecek
1980’ler ve 90’ların başları AIDS için karanlık bir dönemdi. Etkili bir tedavi yoktu ve teşhis genellikle ölüm fermanı anlamına geliyordu. Ancak bilimsel ilerlemeler, 1990’ların ortalarından itibaren antiretroviral tedavilerin (ART) geliştirilmesiyle umut ışığı oldu. Bu ilaçlar, HIV’in vücuttaki çoğalmasını durdurarak hastalığın ilerlemesini yavaşlattı ve HIV ile yaşayan bireylerin yaşam kalitesini ve süresini önemli ölçüde artırdı. Günümüzde, HIV enfeksiyonu artık ölümcül bir hastalık olmaktan çıkarak, kontrol altında tutulabilen kronik bir duruma dönüştü. Önleyici tedaviler (PrEP) ve düzenli testler sayesinde yeni enfeksiyonların sayısı azalmaya başladı.
Sonuç
5 Haziran 1981, insanlık tarihinin bir dönüm noktasıdır. O gün yapılan ilk tanım, sadece bir hastalığın başlangıcını değil, aynı zamanda bilimsel araştırmalarda benzeri görülmemiş bir hızlanmayı, toplumsal bir uyanışı ve global sağlık hareketinin doğuşunu simgeliyordu. AIDS salgını, bize bir hastalığın sadece bedeni değil, toplumu, kültürü ve siyaseti nasıl derinden etkileyebileceğini gösterdi. Mücadele hala devam ediyor olsa da, 1981’den bu yana kaydedilen ilerlemeler, insanlığın kararlılığının ve bilimin gücünün bir kanıtıdır. HIV/AIDS ile mücadele, dayanışmanın, bilginin ve empatinin önemini bize hatırlatmaya devam ediyor.
Düne dair her şeye erişmek için dununozeti.com platformumuzu sosyal medya’da takip edin!